Фольклор хайысхатыгар улэ тумуктэрэ.

Улуустаагы «Дьуруhуй, сахам хомуhа» фестиваль.

    Быйылгы  эдэр хомусчуттар курэхтэрэ кулун тутар 11 кунугэр Сунтаардаагы «Олонхо» этнокультурнай Кииннэ буолла.

Бордонтон, Илимнииртэн, Тубэйтэн, Тубэй-Дьаархантан, Сунтаартан о5о дьо5урун сайыннарар Киинтэн, о5о искусствотын оскуолатыттан, гимназияттан, 3-с №-дээх, начальнай  оскуолалартан фестивальга 9 уерэх тэрилтэлэриттэн 19 биирдиилээн толорооччулар, 15 белеххе 76 о5о кытыннылар. Биьиги уустарбыт онорбут  хомустарыгар оонньоон араас кэрэ доргооннору, матыыптары оонньоон керееччулэргэ, кыттааччыларга бэлэхтээтилэр.

Фестивальга сана кыттааччылар белехтеругэр (биирдиилээн оонньооччулар:

Бириистээх миэстэлэр:

1 миэстэ - Ераскумова Дайаана – 2 кыл. - Сунтаардаа5ы 3-с №-дээх оскуола, сал. Алексеева Туяра Аркадьевна;

2 миэстэ - Семенов Альберт – 5 кыл. – Бордон орто оскуолата, сал. Петрова Любовь Геннадиевна;

3 миэстэ - Игнатьев Алеша - 5 кыл. – Илимниир оскуолата, сал. Спиридонова Тамара Николаевна;

3 миэстэ - Попова Самаана – 5 кыл. – Сунтаардаа5ы   о5о искусствотын оскуолата, сал. Нохсорова Сахая Михайловна;

Хаьыс да сылын кыттар о5олор белехтеругэр:

1 миэстэ – Ильина Света – Сунтаардаагы ого дьогурун сайыннарар киин, сал. Спиридонова Тамара Николаевна;

2 миэстэ – Контогорова Сандра – Сунтаардаа5ы   о5о искусствотын оскуолата, сал. Нохсорова Сахая Михайловна;

3 миэстэ – Михайлова Сардаана - Сунтаардаа5ы   о5о искусствотын оскуолата, сал. Нохсорова Сахая Михайловна;

Бастакы сылын белегунэн толорооччуларга:

1 миэстэ – «Аман-Ес» белех – Тубэй-Дьаархан орто оскуолата, сал. Потапова Нина Ильинична;

2 миэстэ – «Айылгы» белех – Сунтаардаа5ы 3-с №-дээх оскуола, сал. Алексеева Туяра Аркадьевна;

3 миэстэ – «Алаас оголоро» белех – Арыылаах орто оскуолата, сал. Данилова Надежда Юрьевна;

Хаьыс да сылын кыттар о5олор белехтеругэр:

1 миэстэ – «Дуорай» белех – Сунтаардаагы ого дьогурун сайыннарар киин, сал. Спиридонова Тамара Николаевна;

2 миэстэ – «Доргоон оьуора» белех – Сунтаардаа5ы   о5о искусствотын оскуолата, сал. Нохсорова Сахая Михайловна;

3 миэстэ – дуэт Андрей Федоров, Света Ильина – Сунтаардаагы ого дьогурун сайыннарар киин, сал. Спиридонова Тамара Николаевна;

Бастын салайааччыларынан буоллулар:

- Спиридонова Тамара Николаевна;

- Нохсорова Сахая Михайловна;

- Алексеева Туяра Аркадьевна;

   Ааспыт икки сылы кытта тэннээн керер буоллаахха кыттааччы ахсаана сыыйа элбээн иьэр. Ордук уолаттар элбээбиттэрэ бэлиэтэнэр.

   Быйылгы уерэх сылыгар бу хайысхага 2 тегул (сэтинньи, кулун тутар ыйдарга) международнай курэхтэргэ Спиридонова Т.Н. салайааччылаах «Дуорай» белех ситиьиилээхтик кытынна. Андрей Федоров 2-с степеннээх лареат, «Бриллиантовые нотки» курэххэ Гран-при урдук аатын ылла, белех хас биирдии чилиэнэ международнай курэххэ араас степеннээх лауреат аатын ыллылар.

   Саха хомуьа барахсан салгыы куускэ сайдарыгар, Аан дойдуга ессе киэнник тарганарыгар, кэрэхсэтэ турарыгар, хас биирдии хомус онорооччу уонна хомуьу тардааччы санаттан сана ситиьиитэ, куустээх дьарыга суолталаага кеьуннэ.

«Уол о5о тойуга» улуустаагы курэх.

     Кулун тутар 1 кунугэр Сунтаардаагы ого дьогурун сайыннарар киин педагога Афанасьева Мария Павловна автордаах уолаттарга аналлаах тойук толорооьунугар курэх 2-с сылын ыытылынна.

Бырайыак ааптара: Афанасьева Мария Павловна, СР уерэ5ин туйгуна, норуот ырыаьыта, республикатаа5ы, улуустаа5ы тойук, оьуокай курэхтэрин элбэх тегуллээх кыайыылаа5а, Майа5а ыытыллыбыт Олоцхо ыьыа5ын тойук курэ5ин кыайыылаа5а, Кураьаай Мэхээлэ убулуейугэр ыытыллыбыт оьуокай курэ5ин Далбар этээччитэ.

Курэх сыала: эдэр ыччакка, чуолаан уолаттарга терут культураны, фольклору билсиьиннэрии, норуот угэьин ытыктыырга уерэтии.

Соруктара:  - Тойук туойар ньымаларын уерэтии, сайыннарыы;

                      - олорор туелбэ уратыларын уерэтии, ицэрии;

                      -Тойук ис хоьоонунан матыыбын сатаан булан туойарга уерэтии;

                     -Туойар уолаттар элбииллэрин ситиьии, саца талааннары арыйыы.

Улуус 5 оскуолатыттан кэлэн уолаттар курэхтэстилэр: Кутанаттан, Бордонтон, Тойбохойтон, Сунтаартан начальнай уонна санаторнай оскуолалар. Барыта 26 уол. Керееччу да, дьууллуур субэ да сэнээриитин Бордонтон уолаттар коллективтара ылла.

    Кыайыылаахтарынан буоллулар:

1 белеххе (1-4 кылаастар):

- Гоголев Уйгулаан, 1 миэстэ, Кутана орто оскуолатын 2 кылааьын уерэнээччитэ;

- Федоров Денис, 2 миэстэ. Сунтаар начальнай оскуолатын 3 ж кылааьын уерэнээччитэ;

- Васильев Айтал, 3 миэстэ, Сунтаардаагы санаторнай оскуола 2 кылааьын уерэнээччитэ;

2 белеххе (5-7 кылаастар):

- Васильев Сулус, 1 миэстэ, Кутана орто оскуолатын 5 кылааьын уерэнээччитэ;

- Иванов Эрэл, 2 миэстэ. Кутана орто оскуолатын 7 кылааьын уерэнээччитэ;

- Андреев Миша, 3 миэстэ, Тойбохой орто оскуолатын 7 кылааьын уерэнээччитэ;

3 белеххе (8-11 кылаастар):

- Андреев Андрей, 1 миэстэ, Кутана орто оскуолатын 10 кылааьын уерэнээччитэ;

- Кириллин Александр, 2 миэстэ. Кутана орто оскуолатын 10 кылааьын уерэнээччитэ;

Бастын коллективынан буолла Бордон орто оскуолатын 4 кылаас уолаттарын «Сардана» коллектива. Барыта 7 уол.

   2014-15 уерэх  сылыгар «Уол ого тойуга» аан бастаан Кутана орто оскуолатын базатыгар ыытыллыбыта. Барыта 12 уол 2 оскуолаттан кыттыыны ылбыттара. Быйыл 5 оскуолаттан 26 уол кыттыбыта кэрэхсэбиллээх. Тойукка ордук кыргыттар дьарыктаналлара бэлиэтэнэр. Тойугу баьылаабыт оголор инники олонхону толорууларыгар туьалаах буолар. Олонхого  араас оруолларынан (геройдарынан) тойугу толоруу ирдэнэр. Онон тойук фольклор биир уустук жанра буолар. Сыыйа бу тойуксут уолаттары олонхону толорууга сыьыарарга салайааччылар иннилэригэр сыал-сорук туруорулунна.

    Афанасьева М.П. «Кун сарданата» белеге сылын аайы международнай курэхтэргэ, фестивалларга ситиьиилээхтик кыттан лауреат урдук аатын ылаллар. Ол курдук, кулун тутар ыйга «Хотугу кустук» международнай курэххэ 2-с степеннээх лауреат аатын ылан кэллилэр.

«Мин олонхо дойдутун оготобун» улуустаагы курэх.

     Кулун тутар 17 кунугэр Сунтаардаагы ого дьогурун сайыннарар киин тэрийиитинэн «Олонхо» этнокультурнай Киин кыттыылаах олонхону толорооччулар уонна чинчийээччилэр курэхтэрэ ыытылынна.

    Олонхо Ассоциацията тэриллэн улэлээбитэ 11с сылыгар барда, фестиваль тиьигин быспакка оголору олонхону биирдиилээн уонна белегунэн толорууга таьымнарын урдэтэллэригэр, репертуардарын кэнэтэллэригэр, олонхону чинчийиигэ туьулаан ыытыллар.

Улуус 8 оскуолатыттан кэлэн уолаттар курэхтэстилэр: Бордонтон, Илимнииртэн, Сунтаартан начальнай оскуолатыттан. Сунтаар 3-с нуемэрдээх, Хадантан, Маар-Куелтэн. Куукэйтэн, гимназияттан кытыннылар. Барыта 56 кыттааччы. Керееччу да, дьууллуур субэ да сэнээриитин быйылгы курэххэ оголор уонна салайааччылар олонхону спектакль курдук туруоруулара аныгылыы керуунэн, элбэх огону хабар сыалтан тэриллибитэ буолар.

    Кыайыылаахтарынан буоллулар:

1 белеххе (1-4 кылаастар):

- Денис Дормидонтов, 1 миэстэ, Хадан орто оскуолатын 23кылааьын уерэнээччитэ;

- Саша Семенов, 2 миэстэ. Сунтаар 3 №дээх оскуолатын 2 кылааьын уерэнээччитэ;

- Дора Васильева, 3 миэстэ, Бордон орто  оскуолатын 1кылааьын уерэнээччитэ;

- Сережа Яковлев, 3 миэстэ, Бордон орто  оскуолатын 4 кылааьын уерэнээччитэ;

2 белеххе (5-8 кылаастар):

- Иза Кычкина , 1 миэстэ, Куукэй орто оскуолатын 5 кылааьын уерэнээччитэ;

Белегунэн толорооччуларга:

1 миэстэ – Сунтаардаагы начальнай оскуола 3 ж кылааьын коллектива;

2 миэстэ – «Чуораанчык» коллектив Илимниир ситэтэ суох оскуолатыттан;

3 миэстэ – Сунтаардаагы 3 №дээх оскуола коллектива;

   Тумуктэн кестерунэн биир тугэнинэн буолла кыра уолаттар ортолоругар олонхону толорооччу элбээбитэ буолар.

   Олонхону чинчийээччилэргэ Куукэйтэн Иза Кычкина эрэ кытынна.

   Кыттар оскуолалар элбээбиттэрэ билиэтэнэр. Илимниир оскуолатыгар дьарыктанар оголор оскуолага киириэхтэрин инниттэн, детсадка сылдьан дьарыктаммыттарын илдьэ сылдьаллар эбит. Олонхонон киинэ устубуттар.

    Оголор интэриэстэрин тардаары уьуйааччылар аныгылыы туруорууну (композиционнай) тутталлара кеьуннэ: кукольнай представление оголор кыттыылаах, театрализованнай.

   Олонхону толорууга сылын аайы сайынны сынньалан лаагыра Куукэй орто оскуолатын базатыгар улэлиир. Манна дьарыктаммыт оголор инникитин теье  таьымна тахсыбыттарын, теье курэхтэргэ кытталларын кэтиир улэ ыытыллыан наада. Оголор даннайдарын ылан мониторинговай улэ ирдэнэр.

   Кэлэр сылга белегунэн толорооччулары 2 белеххе арааран сыаналыырга: илдьэ кэлбит ньыманан уонна аныгылыы туруорууну диэн бага санааларын эттилэр.

Оьуохай хайысхата.

    Бу хайысхага хамсааьын тагыста. Сэтинньи ыйга оголорго оьуохай курэгэ кэнники сылларга ыытыллыбакка сылдьан баран ыытылынна. 7 оскуолаттан 27 ого кыттыыны ылла.

   Маны таьынан «Ого оьуокайа» проект улэтин сагалаата. Проект сыала-соруга оскуола оготун оьуокайга сыьыарыы, кынат буолар оголору бэлэмнээьин буолар. Манна нэьилиэктэргэ олорор  «Дархан» оьуокай тылын этээччи ага саастаах дьоммут кемелере буолар (И. Чириков, Л. Иванова, Л. Павлова, М. Афанасьева уонна д.а. эдэр этээччилэр). Улэлэрин тумугэ бэс ыйын 1 кунугэр улуустаагы оьуохай курэгэр кестуе.

   Билигин муус устар ыйга ыытылла турар «Олонхо дойдутун оьуордаах оонньуута» диэн киэн далааьыннаах айан курэххэ уерэнээччилэр эмиэ эдэр уонна ага саастаах келуенэоэри кытта тэннэ фестиваль араас керунэр кытта сылдьаллар, бэйэлэрин кылааттарын киллэрэллэр.

Ситиьиилэр.

 - Федоров Андрей «Дуорай» ансабылга 5 сыл дьарыктанан бэйэтин ситиьиитин араас курэхтэргэ кыттан дакаастаата. Ол курдук, улуустаагы «Хотугу сулус» курэххэ Гран-при урдук аатын ылла. Ити аатын бигэргэтэн международнай «Бриллиантовые нотки» курэххэ фольклор номинацияга Гран-при ааты ылан, бэйэтин 5 сыл дьарыга туьалаагын кердерде. Бу ансамбль атын кыттыылаахтара международнай курэххэ араас степеннээх лауреат аатын ылары ситистилэр. Бу салайааччы Спиридонова Т.Н. ер сыллаах улэтин чагылхай ситиьиитэ буолар.

- Кутанатаагы филиал улэтин «Кун сарданата» белех урдук ситиьиилэри кердерер. Салайааччы Афанасьева М.П. опыттаах педагог быьыытынан сылтан сыл аайы стабильнай ситиьиилэри улуустаагы, республикай уонна международнай курэхтэргэ  кердерер.

- Всероссийскай быыстапкага фольклор хайысхата туспа салаанан киирэн улэ опыта таргаммыта буолар.

Методическэй улэ.

    Фольклор куруьуогун салайааччыларыгар араас хабааннаах семинар-практикумнар культура управлениетын специалистарын, ХИФУ преподавателин кыттыылаах сыл устата ыытылыннылар. Уьуйааччылары кытта курэхтэр тумуктэринэн санаа атастаьыылара, субэлэр буоллулар.

   Салайааччы Спиридонова Т.Н. урдук таьымнаах салайааччы буолан республиканскай семинардарга маастар кылаас ыытан кердерде (сэтинньи, олунньу ыйдарга), атын салайааччылары кытта опыт атастаста.

Этиилэр:

1. Кыттааччы оскуола, ого ахсаанын фольклор бары жанрдарыгар элбиирин ситиьэргэ.
2. Каникул бириэмэтигэр куусталарынан оскуолаларга сылдьан нэьилиэккэ баар норуот ырыаьыттарын туьунан, кинилэр ырыаларын, уус тылларын устарга улэ ыытыы (фонотека тэрийии).
3. Культура управлениетын кытта фольклор хайысхатыгар биир ситимнээх улэни салгыы ыытыы.